Denkwijzen

Mensen proberen in hun dagelijks leven en hun werk dingen en verschijnselen te beschrijven en te verklaren. Daarmee ontstaat een beter begrip en wordt het ook mogelijk om dingen en verschijnselen te voorspellen, te beïnvloeden en te ontwerpen. Bij dit beschrijven en verklaren kan je allerlei vragen formuleren, die elk op een andere manier aangepakt kunnen worden. Deze verschillende manieren om de werkelijkheid te benaderen worden in deze kennisbasis 'denkwijzen' genoemd. In publicaties uit de VS wordt de term 'crosscutting concepts' hiervoor gebruikt. De laatste naam geeft al aan dat deze denkwijzen niet beperkt zijn tot één vak, maar bij meerdere betavakken worden gebruikt.

Er worden negen denkwijzen beschreven. Je vindt ze aan de linkerkant van het scherm, inclusief voorbeelden.

Soort vragen

Denkwijzen worden gekarakteriseerd door het soort vragen die centraal staan. Elk van de denkwijzen stelt andersoortige vragen en geeft daarmee een andere kijk. Je kunt op die manier concepten vanuit verschillende denkwijzes bezien.

Een voorbeeld: de verdeling van grondsoorten over Nederland

• Vraag vanuit de denkwijze Patronen: hoe zijn deze grondsoorten verdeeld over Nederland? Is er een regelmaat hierin, bijv. van oost naar west of van laag naar hoog?
• Vraag vanuit de denkwijze Oorzaak en gevolg: welke factoren hebben deze verdeling veroorzaakt? Welke factoren zijn nu nog van invloed hierop?
• Vraag vanuit de denkwijze Structuur-functie: welke structuur hebben de verschillende bodems en wat zegt dat over het mogelijke gebruik daarvan?
• Vraag vanuit de denkwijze Duurzaamheid: welke stoffen worden onttrokken of toegevoegd aan deze bodems? Wat voor gevolgen heeft dat op langere termijn?

Vaak hoort bij een denkwijze ook een bepaalde manier om de vraag verder te onderzoeken. Bij de denkwijze Patronen zal je bijvoorbeeld al snel een visueel beeld willen maken in de vorm van een kaart of grafiek. Bij de denkwijzen Systeemdenken en Duurzaamheid kan een input-output schema helpen. Dit soort activiteiten zijn vaak geschikt als hulpmiddel in het onderwijs. Leerlingen kunnen hiermee 'denkinstrumenten' ontwikkelen die hun kunnen helpen bij het leren. Per denkwijze worden deze uitgewerkt.

Doelen

De aandacht voor denkwijzen in het onderwijs heeft meerdere doelen

1. Het verbinden van kennis uit de verschillende disciplines.

   Doordat veel denkwijzen in meerdere betavakken gehanteerd worden zijn ze een manier om samenhang te brengen in de kennis uit de verschillende disciplines. Door in meerdere vakken met bijvoorbeeld de denkwijze duurzaamheid bezig te zijn kunnen onderdelen uit verschillende vakken beter met elkaar in verband worden gebracht. Dit sluit aan bij het werk van de vakvernieuwingscommissies voor de tweede fase havo/vwo (Boersma, Bulte, Krüger, Pieters, &Seller, 2011) over samenhang tussen de verschillende vakken. Een belangrijke inspiratiebron is het A framework for K-12 science education (National Research Council, 2012a).

2. Het verwerven van denkinstrumenten

   Zoals eerder vermeld kunnen denkwijzen de leerling ook een 'denkgereedschap' opleveren. In dat geval is de denkwijze niet alleen een middel om de kennis goed te verwerven, maar zelf ook een leerdoel. Door met de leerlingen expliciet de aanpak te bespreken kunnen zij een effectieve manier van leren verwerven die ze bewust in allerlei situaties kunnen toepassen. Dit wordt aangeduid als metacognitie.

3. Het ontwerpen van lessen die een breed zicht geven op een verschijnsel.

   Door de te behandelen onderwerpen vanuit meerdere denkwijzen te bekijken kan een docent bij de voorbereiding voor zichzelf een breed beeld krijgen van welke vragen voor dat onderwerp relevant zijn.